‘คำจันทร์ ยาโน’ ศิลปินผู้ให้ชีวิตกับเศษไม้

‘คำจันทร์ ยาโน’ ศิลปินผู้ให้ชีวิตกับเศษไม้

เป็นที่รู้กันว่ากระบวยตักน้ำผลงานของสล่าแห่งบ้านถ้ำผาตองจังหวัดเชียงรายนั้นไม่เหมือนใคร เพราะไม่ใช่เพียงตักน้ำได้เท่านั้น แต่ยังถ่ายทอดวิถีชีวิตพื้นบ้านได้อย่างน่าชื่นชม บางชิ้นเห็นแล้วต้องทึ่งในความอุตสาหะของการสลักเสลาอันแสนปราณีต ในขณะที่บางชิ้นก็แฝงไว้ซึ่งอารมณ์ขันของศิลปิน ใครเห็นเป็นต้องอมยิ้มกันถ้วนหน้า ไม่ว่าจะเป็นรูปยายเหยียบครกกระเดื่อง ตาตำข้าว หมาเห่าเด็ก ลิงตัวเล็กกำลังไต่ต้นไม้ ฯลฯ ไม้แกะสลักเหล่านี้สามารถเคลื่อนไหวไปมาได้ด้วยกลไกง่าย ๆ ดูแล้วมีชีวิตชีวาไม่ยิ่งหย่อนไปกว่าหุ่นกลไกประดิษฐ์ของต่างประเทศเลย

คำจันทร์ ยาโน สล่าแกะสลักไม้วัย 48 ปี ได้สืบสานภูมิปัญญาแห่งงานแกะสลักมาจากผู้เป็นตา คือพ่ออุ๊ยแสง ลือสุวรรณ ซึ่งเป็นสล่าแกะกระบวย หรือ ‘น้ำบวย’ ที่มีชื่อเสียงในอดีตของเชียงราย ในวันนี้คำจันทร์คือสล่าเก๊า หรือศิลปินผู้เป็นแกนนำของกลุ่มแกะสลักไม้พื้นบ้านในครัวเรือน บ้านถ้ำผาตอง เขาชักนำและฝึกฝนชาวบ้านกว่า 20 ครัวเรือนให้ทำงานสืบทอดศิลปะการแกะสลักไม้พื้นบ้าน เพื่อรักษาภูมิปัญญาบรรพชนไว้ไม่ให้สิ้นสูญไป

ผลงานแกะสลักไม้ของสล่าคำจันทร์นั้นมีชื่อเสียงที่ความใส่ใจในรายละเอียดโดยไม่ละทิ้งประโยชน์ใช้สอย เอกลักษณ์ที่โดดเด่นคือ “ลูกเล่น” ซึ่งช่วยสร้างเนื้อหาและความน่าสนใจให้กับชิ้นงาน ไม่ว่าจะเป็นกลไกการขยับเขยื้อน รูปสัตว์ที่มีช่องลับไว้สำหรับเก็บของมีค่า ไปจนถึงตุงไม้รูปสิบสองราศีอันงดงามไม่มีที่ติ

คำจันทร์พัฒนาฝีมือการแกะสลักกระบวยเรื่อยมาและส่งขายให้กับร้านค้าในจังหวัดเชียงราย จนกระทั่งเมื่อมียอดสั่งงานเข้ามามากขึ้น จึงได้เริ่มชักชวนเพื่อนในหมู่บ้านให้มาร่วมแกะสลักจนกลายเป็นกลุ่มที่มีสมาชิกกว่า 27 คน ทั้งที่ทำเป็นอาชีพหลัก และเป็นอาชีพเสริมเมื่อว่างจากไร่นา กลุ่มของเขาได้ส่งผลงานไปขายในหลายแห่ง เช่น ที่ร้านไม้มุงเงินในเชียงราย ร้านตำนานหัตถศิลป์ที่กรุงเทพฯ และอีกส่วนหนึ่งนั้นจำหน่ายเป็นของที่ระลึกให้กับนักท่องเที่ยวที่มาเยือนหมู่บ้าน

ปัจจุบันสล่าคำจันทร์และกลุ่มได้พัฒนารูปแบบสินค้าให้มีความหลากหลายมากขึ้น จากกระบวยตักน้ำ มาสู่ชิ้นงานแกะสลักไม้ที่สะท้อนวิถีชีวิตและวัฒนธรรมพื้นบ้านไทย เป็นงานศิลปะพื้นบ้านที่ไร้มายา ไม่ว่าจะเป็นชุดไม้แกะสลักที่จำลองเอาอาคารบ้านเรือน วัดวาอาราม เรือกสวนไร่นา วิถีชุมชนเกษตรกรรม ฯลฯ ผลงานประกอบขึ้นด้วยหุ่นไม้แกะสลักรูปผู้คนและสัตว์ในอิริยาบทต่างๆ มีรายละเอียดที่สมจริงอย่างน่าทึ่ง พร้อมกลไกเคลื่อนไหวที่ซ่อนไว้ตามจุดต่าง ๆ

ทุกวันนี้สล่าแห่งบ้านถ้ำผาตองยังคงสร้างงานแกะสลักชิ้นใหม่ ๆ ออกมาอย่างต่อเนื่อง ไม้แกะสลักของศิลปินพื้นบ้านผู้นี้เป็นที่ชื่นชอบทั้งในกลุ่มลูกค้าชาวไทยและต่างชาติ มีหลายครั้งที่คำจันทร์ นำผลงานของตนเองและกลุ่มไปเดินสายจัดแสดงตามคำเชิญของประเทศต่าง ๆ เช่น ในสหรัฐอเมริกา และญี่ปุ่น ซึ่งถือเป็นการเผยแพร่วัฒนธรรมไทยไปในตัว